НҮБ-ын Хүн амын Сангийн эхийн эрүүл мэндийн зөвлөх Б.Цэдмаа

 ЭМЯ-ны ээлжит хэвлэлийн хуралд оролцож дэлхий дахинд жирэмсэн эмэгтэйчүүдийг вакцин хамруулах талаар ямар бодлого баримталж байгааг танилцууллаа.

Тэрбээр “Олон улсын байгууллага, мэргэжлийн холбоодын зүгээс жирэмсэн эмэгтэйчүүд вакцинд хамрагдах нь зүйтэй гэсэн зөвлөмжийг өгч байна.

Жирэмсэн эмэгтэйчүүд КОВИД-19 халдвараар өвчилсөн тохиолдолд эрчимт эмчилгээ хийлгэх, амьсгалын аппаратад орох магадлал 5-20 дахин их байгаа.

Мөн зулбах, дутуу төрөх, жирэмсэн үеийн хүндрэлүүд гарч байгаа учраас жирэмсэн эмэгтэйчүүдийг вакцинд хамруулах нь зүйтэй гэж үзэж байна.

Жирэмсэн эмэгтэйчүүдэд mRNA дээр суурилсан вакцинууд /Moderna, Pfizer-BioNTech, J&J/Janssen/ амьд вирус агуулаагүй, эсийн ДНК-д үйлчлэхгүй учраас гаж нөлөөгүй гэж үзэж байгаа. Түүнчлэн 90,000-135,000 жирэмсэн эмэгтэй эдгээр вакциныг хийлгэж, судалгаанд хамрагдсан.

Харин AstraZeneca вакциныг үрэвсэл сэдрээх магадлалтай гэж үзээд жирэмсэн эмэгтэйчүүдэд зөвлөхгүй байгаа. Мөн Спутник V вакцины үйлдвэрлэгчийн зүгээс гаргасан удирдамжид жирэмсэн ээжид вакциныг тарьж туршилт хийгээгүй учраас одоохондоо зөвлөхгүй гэдгээ илэрхийлсэн. Тавдугаар сарын 11-нд ДЭМБ-аас Синофарм вакциныг жирэмсэн эмэгтэйчүүдэд хийхийг зөвшөөрсөн зөвлөмжийг гаргасан.

ДЭМБ-ын зүгээс халдварт өртөх өндөр эрсдэлтэй газарт байгаа жирэмсэн, хөхүүл эхчүүдийг вакцинд хамрагдахыг зөвлөж буй.

Жирэмсний аль хугацаанд вакцинд хамрагдах вэ?

Вакцины эхний тунг жирэмсэний 14 дэх долоо хоногтойгоос хийж, хоёр дахь тунг 35 дахь долоо хоног дотор хийх бөгөөд энэ хугацаанаас хэтэрвэл төрсний дараа хийхийг зөвлөж байна.

Вакцин жирэмсэн эмэгтэйчүүдийг хүндрэлээс хамгаална гэдгийг мэргэжлийн байгууллагууд зөвлөж байгаа” хэмээв.

SNS дээрх элдэв хэрүүлийн сэдвүүд, олны танил хүмүүсийг балбах уралдаан, сүүлийн үед гэвэл коронагийн хямралаар тодорсон “сайн дурын энхийг сариулагчид”. Нийгмийг гүйлгэн харвал “Гарцаагүй миний зөв” гэх өвч хандлагаар бусдыг ширүүн дайрч доромжлох үг үйлдэл дан ялангуяа сүүлийн хэдэн жилд эрчимтэй дэлгэрч байх шиг. Өөрийгөө аанай л шударга ёсны ариун хамгаалагч мэтээр бодон автаж, өөр бодол саналыг яагаад ч ойлгож зөвшөөрч чадахгүйгээс болж тэвчишгүй мэдрэмж тээж орхидог “Шударга ёсны донтолт” гэх үзэгдэл. Тархи судлаачид үүнийг тархинд байгалиас суугдсан механизм, хүн л бол хэн бүхэн өртөх эрсдэлтэй өвчин хэмээж байна.

Энэхүү “Тэвчишгүй” бачуурлаас мултран гарах эхний алхам бол танд тэгж мэдрүүлээд байгаа тархины механизмыг таньж мэдэх явдал юм. Хэний ч хувьд падгүй асуудал гэж хэлэхээргүй тэр эмоцыг хөндлөнгөөс ажиглан засаж, бага ч болов сэтгэлээ тогтоож авснаар илүү олон ургалч үзэл бодлыг зөвшөөрөх тэнхээтэй өөрийгөө, мөнхүү нийгмийг ч бүтээж чадах учиртай.

Түлхүүр 1: Сүргээс гадуурхыг балбаснаар тархинд таашаалын бодис ялгардаг

Хүн гэдэг амьтан өөрийн сул доройг нөхөх тактик болгож сүрэглэх хэлбэрээр хувьсаж ирсэн. Аюулгүй байдал хийгээд амьдралын бүтээмжийг дээшлүүлэх тал дээр сүрэг буюу бүлгийн тогтвортой байдал бол зайлшгүй шаардлагатай нөхцөл. Тиймээс хүн байгалийн инстинкт талаасаа өөрийн харьяалагдах сүргээс гадуурхыг хүлээн зөвшөөрөхгүй байх, эсэргүүцэн дайрдаг байхаар бүтээгджээ. Өөрсдийн шударга ёсны хэмжүүрт нийцэхгүй хүнийг “муу хүн” гэж үзэн балбаснаар тархинд таашаалын бодис болох допамин ялгарч, тааламжтай мэдрэмж төрдөг гэнэ. Тиймээс балбах тусам дотор онгойж, түүнээсээ салахгүй давтан давтах үзэгдэл өрнөнө. Бас хүн бүхэн өөрийн харьяалагдах бүлгийн гишүүдийг бусад хүмүүсээс сайн гэж мэдрэх “In-group bias” (дотор бүлгийн хэлбийлт) гээч хандлагыг тээж явдаг гэнэ. Сайтар анхаарахгүй л бол тархи залхуурч, өөрийн группээс гаднах хүмүүсийг нэг бүрчлэн нямбайлан шүүлгүйгээр “Нөгөөдүүл чинь” гэсэн нэг шошгонд базаж чихээд цэгцэлчихдэг аж.

Түлхүүр 2: Хэнийг хэрхэн үл тэвчих нь нийгмийн шинж чанараас ч хамаарна

Шударга ёсны донтолт хэнд ч тохиож болох боловч ямар хүнийг дайрах вэ гэдэг суурь хэмжүүр нь улс орон хийгээд соёл, нийгмийн төлөвшил зэргээс хамааран янз бүр байдаг бололтой. Нэгдмэл нэг үндэстэн, нийтлэг зовлон ихтэй боловч нийгмийн төлөвшил сул монголчуудын хувьд бусдыг өөр шигээ үзэх нь түгээмэл, нийтлэг бус нөхцөл байдлыг ойлгож бодолцох чадвар сул, өөрөөр хэлбэл нийгмийн цөөнхийг орхигдуулах хандлага хүчтэй гэж харагддаг. Наад захын бэлэн жишээ гэвэл бидний бүтээсэн хүрээлэн буй орчин маань нийгмийн цөөнх болох хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд даанч ээлгүй, тэгсэн хэрнээ тэр нь олонх хүний хувьд төдийлөн асуудал биш байх жишээтэй. Иймэрхүү баригдмал стереотип өргөн түгсэн нийгэмд ялгаатай үзэл бодлын хооронд мөн чанарлаг бүтээлч мэтгэлцээн өрнөх нь ховор, сав л хийвэл эсрэг талын персоналити (хувь шинж) рүү халдах гээд байдаг гэмтэй.

Түлхүүр 3: SNS-ээс болж дайралцаан улам ширүүссэн

Хэн нэгнийг “тэвчихгүй” гэх энэ эмоц хүмүүсийн нийгэм бүтээж ирсэн түүхийн туршид байж ирсэн зүйл. Гэхдээ энэ эмоцоо бодитоор тухайн хүндээ гаргаж цацах явдал хэн бүхэн оролцох боломжтой SNS гэх хэрэгсэлийн нөлөөгөөр сүүлийн үед улам эрчимжиж байна. Мөн SNS дээр үзэл бодлоор төстэй хүмүүс хоорондоо холбогдох хандлага байдаг тул интернэтэд өөрөө ч анзаараагүй байтал өөрийн таалалд нийцсэн мэдээлэл л илүүтэй танд хүрдэг болно. Чингүүт “Гарцаагүй миний зөв, түүний буруу” гэх бодон төөрөгдөл улам батжин чангарахад нөлөөлдөг байна.

Түлхүүр 4: Тархи хөгшрөхийн хэрээр консерватив болдог

Ямар ч хүнийг хүнийх нь хувьд хүндлэх, хүлээн зөвшөөрөх гэдэг тархины функц нь үнэндээ маш дээд түвшний зүйл юм. Тэр функцыг тархины урд дэлбээний OFC хэмээх хэсэгт хариуцдаг боловч харамсалтай нь тэр хэсэг 25 ~ 30 насанд хүрч байж арай чүү бүрэн хөгжиж, дээрээс нь буцаад доройтохдоо хурдан гэнэ. Өөрөөр хэлбэл нас ахихын хэрээр тархи хөгширч, өөрийн суурь үзэл бодол хатууран хөшиж, түүнээс бусдыг улам бүр хүлээн зөвшөөрөх чадваргүй болдог аж.

Түлхүүр 5: Бусдыг “Зөвшөөрөх” тархийг шинэ туршлагаар тэжээж болно

Шударга ёсны донтолтонд автаж, бусдыг балбаснаар таашаал авдаг хүмүүс зэрэгцээд өөрсдийгөө ч бас үзэн ядах эмоцийг тээж явдаг. Бусдыг зөвшөөрч амгалан тайван амьдрахын тулд юуны өмнө уурын мэдрэмж төрөх бүртээ “Яг одоо донтолтын шинж тэмдэг хүчтэй илэрч байна” хэмээн өөрийгөө хөндлөнгийн байр суурьнаас ажиглаж сурах нь чухал. Мөн тархи хөгшрөхийн хажуугаар дадал зуршил хийгээд туршлагаар дамжуулан хөгжих ч боломжтой байдаг. Үргэлж явдагаасаа өөр замаар харих, үргэлж ордог дэлгүүрээ сольж үзэх зэргээр зориуд шинэ туршлага хуримтлуулах, эсвэл хангалттай нойр авах зэргээр бие сэтгэлээ тэнийлгэж авах нь уян хатан бөгөөд уужуу тайван тархинд хүрэхэд нэмэр болдог гэнэ шүү.

Жич:

Үүгээр дамжуулж шударга бус хүмүүсийг хаацайлахыг зорьсонгүй. Саяын сонгуулиар яснууд нь ярайтал цухуйсан төлбөртэй инфү нарыг ч аврах гэсэнгүй. Шударга ёсны эрэлхийллийг буруу гэсэн юм ч биш. Хэн нэгнийг шүүмжлэх, буруу зөрүүг дүгнэх нь аль ч эрүүл нийгэмд байдаг үзэгдэл, байх ч ёстой зүйл. Гагцхүү хувь хүн та өөрийгөө шударга ёсны алтан луужин гэж бат итгэхдээ болгоомжтой байхыг л сануулахыг зорилоо. Хүн бүрийн тоогоор шударга ёс оршдог. Харин нийгэм тэдний хоорондох эрүүл мэтгэлцээний үр дүнд урагшилдаг билээ.

Томё Бодё /baabar.mn/

Лхагва гаригт хуралдсан УОК-ийн шийдвэрээр өчигдрөөс эхлэн бялдаржуулах төв, саун, бассейны үйл ажиллагааг 10 хоног зогсоов. Мөн бүх төрлийн ресторан, баар, кофе шопуудыг заалаар үйлчлэхийг хориглосон өмнөх шийдвэрээ дахин 10 хоногоор сунгасан билээ.

Энэ шийдвэрийг эсэргүүцэн “Takesan Miso Ramen” ресторан мэдэгдэл хийж, заалаар үйлчилж эхэлснээ олон нийтийн сүлжээгээр мэдээлсэн. Рестораны зүгээс гаргасан мэдэгдэлд “Халдварын тоо ихэссэн нь хоолны газраас боллоо гэж үзэн хязгаарлалт тогтоож байгаа нь оновчгүй байна. Сонгууль хийн, одон гардуулж найр наадам хийлгэн, олон хүний бөөгнөрөл үүсгэж, халдварыг ихэсгэсэн нь төр засаг. Төр засгийн хариуцлагагүй үйлдлийн хариуцлагыг бид үүрмээргүй байна” гэсэн билээ. Олон сараар үйл ажиллагаа нь зогссон ААН-үүд ажилчдыхаа цалинг тавьж чадахгүй, ард нь байгаа гэр бүлийн гишүүд ажил, орлогогүй болж, амьжиргаанаасаа салаад байгаа нь гол шалтгаан болов.

Гэвч тус рестораныг үйл ажиллагаагаа нээсэн даруйд цагдаагийнхан давхиж очоод менежерийг баривчлан авч одов. Мэргэжлийн хяналтын байгууллагаас “үйл ажиллагааг нь хаана” хэмээн мэдэгдлээ. Төрийн байгууллагуудаас явуулж буй энэ дарангуйллыг эсэргүүцэж, өнгөрсөн хугацаанд ажил, орлогогүй зогссон хувийн хэвшлийнхэн ч нэгдэж эхэллээ.

Мөн үүссэн нөхцөл байдалтай холбогдуулан нийслэлийн Засаг дарга Д.Сумьяабазар өчигдөр орой Монголын Ресторан, зоогийн газрын холбоо, Нийслэлийн Мэргэжлийн хяналтын газар, Улаанбаатар хотын Захирагчийн ажлын алба, Нийслэлийн Цагдаагийн удирдах газрын төлөөллүүдтэй уулзав. Уулзалтын үеэр нийслэлийн Засаг дарга УОК-оос ресторан, зоогийн газруудад тавьсан дээрх хязгаарлалтыг дэмжихгүй гэдгээ илэрхийлж, “ААН-үүдтэй хариуцлагын гэрээг байгуулан үйл ажиллагааг нь нээнэ. Мэргэжлийн байгууллагуудаас тавих шаардлагыг чанд мөрдөж ажиллана” гэв. Энэ асуудлаар маргааш буюу 26-ны өдөр ААН-үүдтэй уулзаж, хариуцлагын гэрээ байгуулах гэнэ.

ААН-үүдийн үйл ажиллагааг хязгаарласан УОК-ийн энэ удаагийн шийдвэртэй холбоотойгоор улсын наадмыг цахимаар хийх Засгийн газрын шийдвэр дахин эсэргүүцэлтэй тулж ирлээ. Иргэдээ хорьж, цагдчихаад эрх мэдэлтнүүд нийлж суугаад наадам хийхийг монголчууд тэвчихгүй шүү л гэж байна.

Гэсэн ч өнөөдөр өглөө ЗГХЭГ-ын дарга Ц.Нямдорж “Ардын хувьсгалын 100 жилийн ойг тэмдэглэхгүй өнгөрч болохгүй. Улсын наадмыг цахимаар хийнэ, Засгийн газар өчигдөр орой эцсийн шийдвэрээ гаргасан” гэж мэдэгдлээ. Ёстой нөгөө “намайг хэн хэлж, нохойг хэн саах юм” л гэж байна. Цахим наадам гэдэг нь чааваас, үзэгчгүй наадам хийж, дарга нар нь наадмын асарт суугаад, иргэд түүнийг нь зурагтаар харахыг хэлж байгаа юм. Түүнээс биш бөх, морь, сур гурав цахимаар уралдаж, барилдаж, харвалцана гэж юу байх вэ дээ.

Саяхан болтол монголчууд “наадам хийнэ, хийхгүй” гэдэг дээр хоёр талцчихаад байв. Талцах болсон шалтгаан нь наадмын төсөвт баталсан 10 тэрбум төгрөгтэй холбоотой. Нэг хэсэг нь “энэ мөнгөөрөө ковидоо эмчил, наадмаа боль” гэж, нөгөө хэсэг нь “ковидынхоо төсвийг ч гаргаад, наадмаа ч хийх ёстой” гэсэн байр суурьтай байв. Гэвч УОК-оос сүүлд гаргасан шийдвэр наадмыг дэмжиж байсан хүмүүсийн ч гэсэн бухимдлыг төрүүлэв. Дарга нарт зориулж Төв цэнгэлдэхэд 512 /тэгш ой учраас 1024 ч гарч магадгүй/ бөх барилдах, хэдэн зуун хүн цуглаж, наадмын нээлтийн тоглолт тавихад тэнд УОК-ийн хориглоод байгаа хүний бөөгнөрөл үүсэхгүй, халдвар хамгааллын дэглэм алдагдахгүй гэж үү?

Өнгөрсөн жил дотооддоо халдвар алдаагүй, гадагшаа хил нь хаалттай байхад “улсын наадмын морины хүүхдүүдэд маск зүйлгэж уралдуулна” гэж элийрч байсан нөхөд өнөөдөр халдварын тоо хоногтоо 2000 давж, 3000 дөхөж, ковидоос шалтгаалсан үхэл өдөртөө арваас буухгүй байхад “Цахимаар наадна” гэж хуурч суугааг “цагаандаа гарлаа” гэх үү?

Б.Заяа

Гэрэл зургийг ikon.mn