УИХ-ын намрын ээлжит чуулган ирэх аравдугаар сарын 3-нд буюу даваа гарагт нээлтээ хийнэ. Намрын чуулганаар дараах асуудлуудыг хэлэлцэхээр долдугаар сард баталсан билээ.

Монгол Улсын Их Хурлын тухай хуулийн 18 дугаар зүйлийн 18.4 дэх хэсэг, Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 10 дугаар зүйлийн 10.1 дэх хэсгийг үндэслэн Монгол Улсын Их Хурлаас ТОГТООХ нь:

1.Монгол Улсын Их Хурлын 2022 оны намрын ээлжит чуулганаар дараах асуудлыг хэлэлцэхээр төлөвлөсүгэй:

1/Автотээврийн тухай хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн төсөл;

2/Агаарын хөлгийг хууль бусаар булаан авах үйлдлийг хориглох тухай конвенцын нэмэлт протоколыг соёрхон батлах тухай хуулийн төсөл /1970 оны 12 дугаар сарын 16-ны өдрийн Гаагийн конвенц/;

3/Ашигт малтмалын тухай хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн төсөл;

4/Аялал жуулчлалын тухай хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн төсөл;

5/Боловсролын багц хуулийн төсөл /Боловсролын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн төсөл, Сургуулийн өмнөх болон ерөнхий боловсролын тухай хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн төсөл, Дээд боловсролын тухай хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн төсөл, Судалгааны их сургуулийн тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүд/;

6/”Бүсчилсэн хөгжлийн үзэл баримтлал батлах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төсөл;

7/Газрын багц хуулийн төсөл /Газрын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн төсөл, Кадастрын тухай хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн төсөл, Монгол Улсын иргэнд газар өмчлүүлэх тухай хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн төсөл, Нийгмийн зайлшгүй хэрэгцээг үндэслэн газар чөлөөлөх тухай хуулийн төсөл, Газрын төлбөрийн тухай хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүд/;

8/Газрын тосны бүтээгдэхүүний тухай хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн төсөл;

9/Геодези, зураг зүйн тухай хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн төсөл;

10/Даатгалын тухай хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн төсөл;

11/Дотоодын цэргийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл;

12/Жолоочийн даатгалын тухай хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн төсөл;

13/”Зарим газар нутгийг улсын тусгай хамгаалалтад авах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төсөл;

14/Засгийн газрын тусгай сангийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл;

15/””Импортын барааны гаалийн албан татварын хувь, хэмжээ батлах тухай” Улсын Их Хурлын 1999 оны 27 дугаар тогтоолд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай”” Улсын Их Хурлын тогтоолын төсөл;

16/Иргэний болон захиргааны шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх тухай хуулийн төсөл;

17/Иргэний нисэхийн тухай хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн төсөл;

18/Иргэний нисэхийн эсрэг хууль бус үйлдэлтэй тэмцэх тухай конвенцыг соёрхон батлах тухай хуулийн төсөл;

19/Иргэний хэрэг шүүхэд хянан шийдвэрлэх тухай хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн төсөл;

20/Монгол Улсын Засгийн газрын тухай хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн төсөл;

21/Монгол Улсын иргэн гадаадад хувийн хэргээр зорчих, цагаачлах тухай хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн төсөл;

22/Монгол Улсын Хөгжлийн банкны тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухайхуулийн төсөл;

23/Монгол Улсын 2023 оны төсвийн тухай, Нийгмийн даатгалын сангийн 2023 оны төсвийн тухай, Эрүүл мэндийн даатгалын сангийн 2023 оны төсвийн тухай, Ирээдүйн өв сангийн 2023 оны төсвийн тухай болон холбогдох бусад хууль, тогтоолын төсөл;

24/Нийгмийн даатгалын ерөнхий хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн төсөл;

25/Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэврийн тухай хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн төсөл;

26/Нийгмийн халамжийн тухай хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн төсөл;

27/Нийгмийн эрүүл мэндийн тусламж, үйлчилгээний тухай хуулийн төсөл;

28/Ойн тухай хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн төсөл;

29/Орон зайн өгөгдлийн дэд бүтцийн тухай хуулийн төсөл;

30/Саадгүй байдал, хүртээмжийн тухай хуулийн төсөл;

31/Соёлын бүтээлч үйлдвэрлэлийг дэмжих тухай хуулийн төсөл;

32/Тамхины хяналтын тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай хуулийн төсөл;

33/Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа, ажил, үйлчилгээ худалдан авах тухай хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн төсөл;

34/Төрийн болон орон нутгийн өмчийн тухай хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн төсөл;

35/Төрийн жинхэнэ албаны сонгон шалгаруулалтын тусгай журмын тухай хуулийн төсөл;

36/”Төрөөс мөнгөний бодлогын талаар 2023 онд баримтлах Үндсэн чиглэл батлах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төсөл;

37/Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн төсөл;

38/Тэтгэврийн доод хэмжээг индексжүүлэх тухай хуулийн төсөл;

39/Тээврийн ерөнхий хуулийн төсөл;

40/”Улаанбаатар хотын 2040 он хүртэлх хөгжлийн ерөнхий төлөвлөгөө батлах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төсөл;

41/”Улсын хилийн зурвас газрыг тусгай хэрэгцээнд авах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төсөл;

42/””Улсын хилээр нэвтрүүлэхийг хориглох, тарифын бус бусад хязгаарлалт тогтоох бүлэг барааны жагсаалтыг батлах тухай” Улсын Их Хурлын 1998 оны 05 дугаар тогтоолд нэмэлт оруулах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төсөл;

43/Ургамал хамгааллын тухай хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн төсөл;

44/Үйлдвэрчний эвлэлүүдийн эрхийн тухай хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн төсөл;

45/Үндэсний баялгийн сангийн тухай хуулийн төсөл;

46/Үнэт цаасны зах зээлийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл;

47/Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийн тухай хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн төсөл;

48/”Хөгжлийн зорилтот хөтөлбөр батлах тухай” Улсын Их Хурлын тогтоолын төсөл;

49/Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих тухай хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн төсөл;

50/Хөнгөн үйлдвэрлэлийн тухай хуулийн төсөл;

51/Хөрөнгө оруулалтын тухай хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн төсөл;

52/Хууль тогтоомжийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл;

53/Хүнсний тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Хүнсний бүтээгдэхүүний аюулгүй байдлыг хангах тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Ерөнхий боловсролын сургуулийн хоол үйлдвэрлэл, үйлчилгээний тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл;

54/Хүний генетикийн тухай хуулийн төсөл;

55/Хүүхэд хамгааллын тухай хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн төсөл;

56/Цусны донорын тухай хуулийн төсөл;

57/Шинжлэх ухаан, технологийн тухай хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн төсөл;

58/Шүүх байгуулах тухай хууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн төсөл;

59/Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх албаны тухай хуулийн төсөл;

60/Эдийн засгийн сэргэлтийг дэмжих хөгжлийн төслийг санхүүжүүлэх нөхцөлийг бүрдүүлэх тухайхуулийн төсөл;

61/Эвлэрүүлэн зуучлалын тухайхууль /Шинэчилсэн найруулга/-ийн төсөл;

62/Эрхтэн, эд, эс шилжүүлэн суулгах тухай хуулийн төсөл;

63/Эрчим хүчний тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл;

64/Эрүүл мэндийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл.

Хэлэлцүүлгийн шатанд байгаа болон Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, Монгол Улсын Их Хурлын гишүүд, Монгол Улсын Засгийн газраас Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлсэн энэ тогтоолын 1-д зааснаас бусад хууль, Улсын Их Хурлын бусад шийдвэрийн төслүүдийг Монгол Улсын Их Хурлын 2022 оны намрын ээлжит чуулганаар хэлэлцүүлэх эсэх асуудлыг тухай бүрд нь Монгол Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдааны дэгийн тухай хуулийн 10 дугаар зүйлийн 10.7 дахь хэсэгт заасны дагуу шийдвэрлэж байхаар тогтоосугай.

Монгол Улсын Их Хурлын 2022 оны намрын ээлжит чуулганаар хэлэлцэх асуудлын бэлтгэл хангахыг Монгол Улсын Их Хурлын Байнгын хороод, Монгол Улсын Их Хурал дахь намын бүлгүүд, Монгол Улсын Засгийн газар /Л.Оюун-Эрдэнэ/, Монгол Улсын Их Хурлын Тамгын газар /Л.Өлзийсайхан/-т тус тус үүрэг болгосугай.

Их Британийн Хатан хаан II Элизабетийг оршуулах ёслол Монголын цагаар Даваа гаригт болж энэ арга хэмжээнд дэлхийн 500 орны удирдагч оролцсон нь сүүлийн арван жилийн турш зохион байгуулагдаагүй ихэс дээдэс, улстөрчдийн хамгийн том цугларалт болсныг гадаадын хэвлэлүүд онцолж байна.

Уг ёслолд Монголыг төлөөлж Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ оролцсон агаад үүнийг жижиг улсын хувьд “нэр төрийн” хэрэг гэж хэлж болно. Тэр тусмаа дэлхийн улс төрийн байдал тун эвгүй байгаа энэ үед Монгол Улсыг тоож урьсан нь манай дипломат бодлого зөв замаар явж буйн илрэл. Үндсэндээ, Их Британийн хатан хаан II Элизабет болон Японы Ерөнхий сайд Шинзо Абэг оршоох ёслолд Монгол Улс оролцох нь манай Үндэсний аюулгүй байдлын нэг бодлого  юм.

Авторитари дэглэмтэй хоёр их гүрний дунд орших Монгол Улс олон улсад нээлттэй, идэвхтэй гадаад харилцааг эрхэмлэж байгаа. Өөрөөр хэлбэл, мөнхийн хоёр хөршөө гомдоохгүйгээр, мөн гуравдагч түншүүдтэйгээ “хүйтэн харилцаа” үүсгэчихгүйн тулд ёстой л 13 мэхээ ашиглаж байна гэхэд дэгсдүүлсэн болохгүй ч биз.

Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ энэ сарын 19-нд Их Британийн хатан хаан II Элизабеттай салах ёс гүйцэтгэх төрийн ёслолд ганцаараа оролцсон. Энэ үеэр Английн шинэ хаан Чарльз, түүний гэргий нар Ерөнхий сайдыг Хатан хааныг үдэх ёслолд ач холбогдол өгч хүрэлцэн ирсэнд талархал илэрхийлэхдээ хэзээ нэгэн цагт  Монголд очиж морь унах хүслээ дуулгасан гэх. Ардчилал, идэвхтэй гадаад бодлогын үр дүн шүү дээ.

 Тэрчлэн Ерөнхий сайд Англид хийсэн айлчлалынхаа үеэр Английн дэд Ерөнхий сайд /манайхаар бол Шадар сайд гэсэн үг/, Гадаад хэргийн сайд, болон дэд сайд, Лондон хотын захирагч, төв банкны ерөнхийлөгч зэрэг албаны хүмүүстэй уулзаж, хоёр орны харилцаа, ковидын дараах улс орон бүрд үүсээд буй үнийн өсөлтийн эсрэг авч буй арга хэмжээнүүдийн талаар санал солилцсон байна. Их Британи бол Монголтой дипломат харилцаа тогтоосон Европын анхны улс. Ирэх жил манай хоёр улсын дипломат харилцаа тогтоосны 60 жилийн ой тохионо.  Жаран жилийн ойн хүрээнд Английн хааныг Монголдоо урьж авчраад морь унуулж хүслийг нь гүйцээвэл манай улсын хувьд “гоё” сурталчилгаа болно байх.

Их Британийн хатан хаан II Элизабеттай салах ёс гүйцэтгэх төрийн ёслолд уригдаж, Английг зорихдоо Л.Оюун-Эрдэнэ зөвхөн эмгэнэл илэрхийлэхээр яваагүй нь ойлгомжтой. Ард нь улсаа сурталчлах, хөрөнгө оруулалт татах, гадаад харилцаагаа идэвхжүүлэх давхар тактиктай явсан нь мэдээж.  Тиймээс  дэлхийн ихэс дээдсүүдийн энэхүү цугларалтын үеэр Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ олон улстөрчтэй уулзаж, хамтын ажиллагаа, эдийн засгийн нөхцөл байдлын талаар ярилцжээ.  Тэрбээр Японы эзэн хаан, гэргийн хамт уулзах үеэр тэд Монголын тухай сайхан дурсамж тээж явдгаа хуваалсан гэх албан бус мэдээлэл ч байна.  Мөн БНСУ-ын Ерөнхийлөгч, Европын холбооны Ерөнхийлөгч нартай уулзжээ. БНСУ-ын Ерөнхийлөгч Юн Сок Ёл “НҮБ-ын дарга Антонио Гуттерештэй уулзсаны дараа Гадаад хэргийн сайдаа Монгол руу илгээсэн тухай, цаашид хоёр орны харилцаанд илүү сайн анхаарч ажиллах, мөн Монгол Улсын Ерөнхий сайдыг БНСУ-д айлчлахыг урьсан” аж. Мөн Ерөнхий сайд Европын холбооны Ерөнхийлөгчтэй уулзаж Монгол Улсын хөгжилд оруулж буй хувь нэмэрт нь талархал илэрхийлсэн байна. Канадын Ерөнхий сайд Трудотой хоёр орны найрсаг харилцаа, тэр дотроо уул уурхайн салбарын хамтын ажиллагаанд талархал илэрхийлж, ирэх онд Оюутолгойн далд уурхайн нээлт болох гэж буйг дуулгасан бол Францын Ерөнхийлөгч Макрон, Шинэ Зеландын Ерөнхий сайд Жасинда, Сербын Ерөнхий сайд, Бутаны  хаан зэрэг нэг үеийн залуу төрийн тэргүүн нартай уулзаж улс орон бүрд тулгамдаж буй цаг үеийн асуудал, гарц шийдлийн талаар ярилцсан байна.

Тэрбээр ирэх Ням гаригт Японыг зорьж,  Ерөнхий сайд асан Шинзо Абэг үдэх ёслолд оролцоно. Тэнд мөн л дэлхийн улстөрчдийн цугларалт болох байх.

Ямар ч байсан явбал хүрнэ, хийвэл бүтнэ, суувал хоцорно гэж монголчууд хэлдэг. “Явсан нохой яс зууна” гэсэн үг ч байдаг.  Дэлхийн улстөрчдийн цугларалт, уулзалт хаана болно, тэнд Монгол оролцож л байх ёстой. Тэгж байж л авторитари дэглэмтэй, дайн байлдаан, цар тахалтай байгаа хоёр их гүрний дундах Монгол ардчиллаа авч үлдэнэ.

Г.ИНГА