Бурханы шашин монголд гурвантаа дэлгэрчээ. Дэлгэрэх бүртээ нүүдэлчдийн соёл, сэтгэлгээ, ахуйд зохицсон хэлбэрийг олж үндэсний гэх тодотголыг олж авсан. Эдүгээ ямар ч санал асуулгаар монголчуудын үндэсний шашин юу вэ гэх асуултанд үнэмлэхүй олонх нь бурханы шашин хэмээн хариулдаг. Үүнтэй нэгэн адилаар популизм монголд гурван гол хэлбэрээр хөгжиж өдгөө монголын нийгэм улс төрийн гэх өвөрмөц шинжийг олсон байна.
Популизм нь огт байх ёсгүй зүйл биш юм. Учир нь популизмын зорилтот бай нь үргэлж нийгмийн олонх байдаг учир ямар нэгэн байдлаар улс төрчдийн зүгээс иргэдтэй холбогдож амьд харилцаа үүсгэж байдаг. Энэ харилцаа нь харин иргэдэд үр өгөөжтэй гэхээсээ тухайн популист улс төрчид эрх мэдэл, нийгмийн баялгийг дураар захиран зарцуулах эрх мэдлийг олгож байдгаараа илүү хорлонтой. Популизм үй түмэн хэлбэрээр бас дүрээр үргэлж байсаар ирсэн. Цаашид ч байна. Яг л сансарын хар нүх шиг. Гагцхүү түүнийг таньдаг байх нь сонгогчдын хувьд илүү аюулгүй юм. Монголын популизм мөн олон хэлбэртэй боловч гурван гол үндсэн сэдэвтэй өнөөдөр дэлгэрчээ. Улс төрд сэдэв үгүй бол популизм үгүй.
“ХЯТАДЫН АЮУЛЫН ЭСРЭГ” (SINOPHOBIA) ТЭМЦЭХ ТЭРГҮҮЛЭХ ПОПУЛИЗМ
Хятадууд Монгол орныг өөрийн нэг хэсэг болгож, хятад иргэд Монголд үй олноороо орж ирэх вий гэсэн айдас зөвлөлтийн үеийн үзэл суртлаар дамжин гурван үеийн монголчуудад гүн бат шингэсэн. Их хөршөөсөө зах зээлийн хувьд 93 хувийн хамааралтай жижиг үндэстний хувьд айдсын хүчин зүйл нөлөөлж байгааг буруутгах аргагүй. Хятадуудыг зоригтой шүүмжлэх, тэмцэхээ сошл орчинд болон нэг нэгэндээ илэрхийлэх нь жинхэнэ ориг монгол хүн гэдгээг нотлож буйн нотолгоо хэмээн ойлгогдох хэмжээнд гажсан соёл манай нийгэмд буй болсон. Социализмын үед аймаар ядуу гарал угсаатай гэдгээ бушуухан батлаж, баячуудыг үзэн яддагаа илэрхийлэхгүй бол тухайн нийгмийн гишүүн болж дэмжлэг авч чаддаггүй байсан тийм л харилцааны хэлбэр өнөөдөр анти чайна хэлбэрээр үргэлж буй.
Харин улс төрчдийн хувьд хятадын аюул гэх ойлголтыг машид прагматикаар ашиглаж олон нийтээс санал цуглуулдаг. Чөлөөт нийгэмд шилжээд ерөнхийлөгчийн сонгууль долоон удаа болоход бүгдэнд нь өрсөлдөгчид нэгнээ гарал үүслийн хувьд хятад гаралтай хэмээн гүтгэх, цоллох дайралт хийжээ. Хамгийн сонирхолтой нь бүгдэнд нь энэ мессеж их бага хэмжээгээр нөлөөлсөн байдаг. Хятадын аюулаар айлгах замаар өрсөлдөгчөө намнах, бизнесийн өрсөлдөөнд олон нийтийн дэмжлэгийг авах, эх оронч нэртэй үр ашиггүй бүтээн байгуулалтуудыг төсвийн мөнгөөр хийх зэрэгт хятадын аюул гэгчийг ашиглаж чаддаг нь үндэсний хэмжээний том улс төрчид юм. Гэвч тэд үнэхээр эх орончид, хятадын нөлөөний эсрэг тодорхой шийдэл гаргасан төрийн зүтгэлтэнүүд байдаггүй гэхээр үгүй. Монголын том лидерүүдийн хувийн пр баг, тролл арми хятадын нөлөөг хэрхэн багасгах тухай шуугихаасаа илүү хятадтай “нөхцсөн” өөр нэг улс төрч, бүлэглэлийг л тойрч шүүмжилдэг. Үүнийг юу гэж ойлгох вэ гэхлээр монголын ямар ч том улс төрч, цогтой тэмцэгчид яг үнэндээ хятадын эсрэг биш бөгөөд өрсөлдөгч тайлтай нийлсэн “муу” хятадуудыг хөөж явуулаад өөрийн хамтрагч “сайн” хятадуудыг тухайн бизнес дээр оруулах тухай л популизм гээд ойлгочиход болно. Ингэхээр эцсийн дүндээ Хятад л ялаад байгаамдаа.
ЗАНДАНТАЙНМЕНТ ПОПУЛИЗМ
Улс төр, энтертайнментаа хийсээр санхүүгийн хувьд хүндрэлд орсон тухай Ж.Батзандан гишүүний гомдоллодог нь үнэний ортой. Популизм өртөг өндөртэй. Ялангуяа популизмын сүүл үеийн хэлбэр болох политайнмент нь улс төрөөс гадна урлаг энтертайнмент нөхцлийг шаарддаг учраас өртөг хоёр дахин өсчихөж байгаа юм. Политик энтертайнмент хоёрын нийлбэр политайнмент хөгжих болсон шалтгаан нь улс төрийн намуудын ялгарал багасаж, сэдэв давхцах болсноор улс төрчид ялгарахын тулд сонгогчдын анхаарлыг татахын тулд жүжиглэх шаардлага гарсантай холбоотой юм. Фитнесс дасгал хийж буй зургаа түгээдэг, нэвтрүүлгээр орж уйлдаг, амь насаа алдахаас айхгүйгээ зарладаг эсвэл сүүлчийн цамцаа урагдтал тэмцэхээ зарладаг, намын одонтой цэргийн хувцас өмсөж ёслодог бол агуулга байхгүй ч энтертайнмент хэлбэрийн жишээнүүд юм.
Ийм төрлийн популизмын үндсэн аюул нь асуудал босгож ирдэг боловч шийдлийг санал болгодоггүй. Зандантайнмент бол иргэдийн дуу хоолой “болж” иргэний нийгмээс анх гарч ирсэн боловч эргээд иргэний нийгэмдээ үйлчилдэггүй, иргэний нийгмийн нэртэй улс төрийн олон төрийн бус байгуулллага, хөдөлгөөнүүийн урсгалын ерөнхий нэр юм. Монголд байгаль орчин хамгаалах чиглэлээр байгуулагдсан ихэнх төрийн бус байгууллага уул уурхай судлаачид болж яваандаа төв талбай дээр улс төрийн өлсгөлөн, жагсаал цуглаан хийж нийгмийг хувьсгалт хүчирхийлэлд уриалаад эхлэдэг. Бүх жагсаал дээр явж байдаг 200 орчим тэмцэгчийг бид реалити шоу үзэж буй мэт л мэдээллэийн хэрэгсэлээр харсаар ах дүүгээсээ илүү таньдаг болсон. Гэвч жинхэнээсээ иргэдийн эрх ашигт үйлчилж буй, байгуулагдсан үндсэн зорилгоо биелүүлэхээр ажиллаж буй олон мянган иргэний нийгмийн байгууллагуудыг хөгжихөд тэд хамгийн том садаа болж иргэд, ард түмний нэр барьсаар эрх мэдэлд хүрдэг. Хүрсэн эрх мэдлээ улс төрийн наймаа, баян тансаг амьдрах орлогын эх үүсвэрээ болгодог.
АМ МЭХ БОЛ ПОПУЛИЗМ
Монголд популизм ялсан. Учир нь хамгийн өндөр рейтингтэй гэгдэх ерөнхий сайд нь ажил хийдэггүй үргэлж “ам мэх”-ээр иргэдтэйгээ барилдаж унагасаар удлаа. Цаг өнгөрөх тусам иргэдийн хүлээлтэнд хүрэхгүй рейтинг нь тогтмол уруудаж байгаа боловч нэг л судлагааны байгууллагын сар бүрийн дүнгээр рейтинг нь тогтмол өсдөг нь сэжигтэй. Иргэдийн амьдрал сайжраагүй, эдийн засгийн орчин улам муудсаар байгаа, шударга ёс тогтоогүй, хүмүүс ажлын байраар хангагдаагүй байхад л эсрэгээрээ ерөнхий сайд У.Хүрэлсүхийн рейтинг судалгаагаар өсөөд л, сошлд хэдэн зуугаараа шүтээд уйлалдаад байдагт би лав үнэмшдэггүй.
Бүтээн байгуулагч ерөнхий сайд болж цэвэрлэх байгууламжаа барьж, нефть боловсруулах үйлдвэрээ босгож, хийн хоолойг монголоор дайруулах тухай түүний байнга ярьдаг гурван ажил одоо болтол дуусаагүй л байна. Тэгэхээр иргэд түүнд нь итгэж дэмждэггүй байх вэ. Түүний иргэдийн хамгийн их уур хүргэдэг дээд, дунд шатны хүнд сурталтай дарга нарыг сэгсийтэл сайхан загнадаг чадвар, муусайн баячууд, баян компаниудын хөрөнгийг хураахаар үе үе мэдэгддэг, хэн нэгэнд юу юугүй хариуцлага тооцох гээд сэлмээ сугалаад дахиад хийчихдэг үйлдэл зэрэг хэлбэрт олон нийтэд таалагддаг. Бас нэг энтертайнментийн төрөл л дөө.
Гэвч ийм энтертайнмент хэлбэр нь иргэдийн амьдралыг сайжруулахгүй, ажлын байр нэмэгдүүлэхгүй, шударга ёс тогтоохгүй. Цаг явах тусам иргэдийн хүлээлт унаж сүүлдээ үзэн яддаг болоод л дуусна. Өмнөх популистууд ч тэгж байсан. Хамгийн харамсалтай нь энэ бүх хугацаанд алдсан боломжийн өртөгийг иргэд л дахиад нуруун дээрээ үүрнэ. Популизмын өртөгийг нь үргэлж популистаа дэмжсэн жирийн иргэд л үүрдэгээрээ муухай юм.
Улс төр судлаач О.Чулуунбилэг
